Herb Miasta Grodno

Ponad 870 lat - od pierwszej wymianki datowanej 1128 rokiem w Kronice Hipacego - liczy Grodno, prastary gród jagielloński, pięknie położony nad środkowym Niemnem. Z tych czasów pochodzi także znany zabytek budownictwa sakralnego - Cerkiew Borysa i Gleba , zwana też Kołożą.

Pierwsze budowle obronne zostały wzniesione przez książąt ruskich, później drewniano-ziemną warownię opanowali książęta litewscy (od r. 1270 - książę Trajden).

W roku 1391 Grodno stało się siedzibą wielkiego księcia litewskiego Witolda, który nadał miastu niepełne jeszcze prawo magdeburskie i zbudował w stylu gotyckim piękny kościół farny (kościół ten w roku 1959 władze miasta wysadzili w powietrze).

Od 1413 roku Księstwo Grodzieńskie zostało włączone do województwa trockiego jako jeden z powiatów.

Grodzieński zamek wybudowany w r. 1398 był następnie siedzibą innych książąt litewskich, m.in. Swidrygiełły, Jagiełły, a w 1445 roku Kazimierz Jagiellończyk przyjął tu od polskich dostojników tron w Krakowie. Za jego panowania zostało rozszerzone prawo magdeburskie i miastu nadany herb - Jeleń Świętego Huberta. Na zamku grodzieńskim mieszkał też i zmarł w 1484 roku jego syn - Św. Kazimierz, Patron Litwy, a w roku 1492 i sam Kazimierz Jagiellończyk zmarł w komnatach zamkowych.

Po objęciu tronu przez Stefana Batorego w roku 1576 zamek Jagiellonów został przebudowany w renesansowy pałac i stał się główną rezydencją wielkiego króla, który spędził w ulubionym mieście ostatnie miesiące swego życia i zmarł na zamku 12 grudnia 1586 roku.

Od 1673 roku Grodno było miejscem obrad co trzeciego sejmu walnego Rzeczypospolitej; fakt ten znacznie podniósł rangę miasta.

Za panowania dynastii Sasów u podnóża rezydencji królewskiej stawiałi swe pałace przedstawiciele znanych takich rodów magnackich jak Radziwiłłowie, Sapiehowie, Tyszkiewiczowie.

W Grodnie we wrześniu 1705 roku car Rosji Piotr I spotykał się ze swoim sojusznikiem królem Augustem II. Za panowania ostatniego króla Rzeczypospolitej Stanisława Augusta Poniatowskiego, który też miał w Grodnie swoją rezydencję, miasto stało się miejscem obrad Trybunału Litewskiego i Trybunału Skarbowego. W latach 60-80 XVIII wieku starosta grodzieński podskarbi Antoni Tyzenhauz założył tu 18 manufaktur, kilka szkół (m.in. akademię rolniczą i medyczną) i teatr. W latach 1775-1781 z Francji na zaproszenie Tyzenhauza w Grodnie przebywał Ż.E. Żylibert, który otrzymał w dzierżawę akademię medyczną i założył ogród botaniczny.

W roku 1793 w Grodnie odbył się ostatni "niemy" sejm, na którym pod naciskiem Rosji podpisano II rozbiór Rzeczypospolitej, a dwa lata później Stanisław August złożył na zamku abdykację. W latach 1793-1795 Grodno było stolicą województwa w Wielkim Księstwie Litewskim, a od roku 1801 po rok 1921 - centrum guberni Grodzieńskiej.

Na przełomie wieków XIX i XX tu mieszkała wybitna polska pisarka okresu pozytywizmu Eliza Orzeszkowa, która po śmierci w roku 1910 została pochowana na miejskim cmentarzu. W drewnianym domku z tablicą pamiątkową, w którym mieszkała, obecnie jest muzeum i biblioteka oraz siedziba Związku Pisarzy Białorusi.

W okresie międzywojennym w l. 1918-1939 miasto liczyło 58 tyś. mieszkańców i było stolicą powiatu w województwie Białostockim. Wówczas w Grodnie istniały polskie szkoły, działał teatr E. Orzeszkowej i Muzeum Historyczne założone przez Józefa Jodkowskiego.

We wrześniu 1939 roku przed wkraczającym wojskiem sowieckim Grodna bronił III Okrąg Korpusu, a po zdobyciu miasta władze radzieckie wymordowały ok. 300 obrońców. Podczas II wojny światowej zginęła prawie połowa mieszkańców miasta.

Dziś Grodno jest centrum obwodu Grodzieńskiego i liczy ponad 400 tyś. mieszkańców. Działają tu 3 uniwersytety: pedagogiczny, rolniczy i medyczny, instytuty Akademii Nauk, muzea, teatry.

Nadniemeński gród zachował wiele zabytków, m.in. Stary i Nowy Zamek, Wieża Strażacka.

W panoramie miasta do dziś dominują zabytkowe kościoły. Przede wszystkim barokowa pojezuicka Fara. Inicjatorem sprowadzenia Jezuitów do Grodna był król Stefan Batory. Jednak zakonnicy przybyli tu dopiero w 1622 r. początkowo wybudowano niedużą drewnianą świątynię, a w r.1625 Jezuici otworzyli przy niej kolegium. Budowę obecnego kościoła, która trwała przez kilkadziesiąt lat, rozpoczęto w roku 1678. Uroczysta konsekracja Świątyni odbyła się 6 grudnia 1705r. w roku 1773 nastąpiła kasata zakonu Jezuitów, a gmachy pojezuickie przejęła KEN. Po pożarze kościoła parafialnego w r. 1782, kościół jezuitów stał się kościołem farnym. Po ustanowieniu w roku 1991 diecezji grodzieńskiej Fara stała się Bazyliką Katedralną. Kościół p.w. św. Franciszka Ksawerego jest jedną z największych świątyń wzniesionych na ziemiach Rzeczypospolitej, dorównującą wielkością kościołom w Krakowie i Wilnie. Na szczególną uwagę zasługuje ołtarz główny, wykonany w l. 1736-1737 przez Johanna Christiana Schmidta. Ogromny dwukondygnacyjny ołtarz wypełnia prezbiterium lasem kolumn pilastrów i posągów. Bogaty wystrój mają również mniej rozbudowane ołtarze boczne. W ołtarzach znajduje się kilkanaście obrazów z I p. XVIII wieku. Wśród nich - przywieziony przez Radziwiłłów z Włoch łaskami słynący Obraz Matki Bożej Kongregackiej lub Studenckiej (gdyż należał do bractwa (kongregacji) studentów Kolegium Jezuickiego). W Kościele znajduje się pomnik ku czci wielce zasłużonego dla Grodna podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhauza Zachowała się część dawnego korpusu klasztornego, w której obecnie mieści się więzienie. Do Kościoła przylega budynek apteki jezuickiej, zbudowany na początku XVIII wieku.

Na szczególną uwagę zasługuje także barokowy kościół i klasztor OO. Bernardynów zbudowany w l. 1602-1618. Ukończenie budowy stało się możliwe dzięki ofierze rycerzy polskich wracających ze zwycięskiej wyprawy pod Smoleńsk. Każdy z nich ofiarował na budowę Kościoła po talarze od kopyta swego konia. Na pamiątkę herby ofiarodawców zostały umieszczone w nawie głównej. Poświęcenia Kościoła dokonał w roku 1618 Bp Eustachy Wołłowicz. Świątynia i zabudowania klasztorne mocno ucierpiały podczas pożaru w r. 1656, były zatem rozbudowywane i restaurowane w I p. XVIII w. wnętrza Kościoła p.w. Znalezienia Krzyża Świętego zdobi zespół 14 ołtarzy z II p. XVIII wieku. Szczególnie cennymi są znajdujące się w kaplicy MB Loretańskiej stiukowe kompozycje rzeźbiarskie, m.in. Czterej Ewangeliści i Święta Rodzina . W prawej nawie znajduje się cudowny obraz MB Messyriskiej z w. XVII, pochodzący z grodzieńskiego Kościoła Brygidek. W Kościele znajduje się też tablica ku czci E. Orzeszkowej, która w dniu 2 listopada 1894 roku zawarła tu związek małżeński ze Stanisławem Nahorskim. Zabudowania klasztoru skasowanego w r. 1852 tworzą wraz z Kościołem zamknięty dziedziniec. W budynkach klasztornych po II wojnie światowej mieściły się laboratoria i biura sądowe oraz stacja sanitarno-epidemiologiczna. Obecnie zabudowania zajmuje Wyższe Seminarium Duchowne diecezji.

W zaniemeńskiej części miasta wznosi się sylwetka Kościoła i klasztoru franciszkanów, które zbudowane zostały w 1635 roku w stylu barokowym. Jednak w XVIII wieku został gruntownie przebudowany kosztem kasztelanowej mścieslawskiej Konstancji Michaliny z Judziłłów Łazowej. W centrum ołtarza głównego, który został wykonany w I p. XVIII w., umieszczono rzeźbione w drewnie kompozycje Koronacja NMP i Stygmacja Św. Franciszka . W Kościele p.w. MB Anielskiej przed 1939 rokiem dusz pasterzował Św. Maksymilian Kolbe. Korpus klasztorny obecnie użytkowany jest jako szpital.

Warto dodać, iż Kościół p.w. Znalezienia Krzyża Świętego i Kościół p.w. MB Anielskiej były nieprzerwanie czynne.

Do zabytków doby wczesnego baroku zalicza się również Kościół i klasztor Brygidek zbudowane w l. 1634-1642 dzięki fundacji marszałka wielkiego litewskiego Krzysztofa Wiesiołowskiego i jego żony Aleksandry. Klasztor brygidek istniał do r. 1908. W którym objęły go nazaretanki. Świątynię zamknięto w 1950 roku i wraz z klasztorem użytkowano było jako szpital psychiatryczny. W 1991 roku Kościół p.w. Zwiastowania NMP odzyskały ss. Nazaretanki. Na terenie dawnego ogrodu klasztornego zachował się drewniany lamus, zapewne z XVIII w. zespół klasztorny otacza murowane wysokie ogrodzenie z I p. XVII w. z dwiema sześciobocznymi basztkami. Zachowały się także trzy z czterech bram wiodących do wnętrza Kościoła. Obecnie w Kościele pełnią posługę O. Redemptoryści.