Wartość życia zakonnego.
Każdego roku, w święto Ofiarowania Pańskiego, Kościół obchodzi uroczyście dzień życia konsekrowanego. W tym dniu w szczególny sposób wyrażamy wdzięczność Bogu za dar powołania zakonnego. Dziękujemy za ojców, braci i siostry zakonne, szczególnie za tych, którzy wypełniają swoje powołanie w naszej grodzieńskiej diecezji. Gratulując im tak wzniosłego powołania, składamy im w swoich parafiach życzenia, dziękujemy za tak ofiarną i gorliwą służbę Bogu i każdemu człowiekowi. Obejmujemy ich gorącą modlitwą, aby nigdy nie zabrakło siły i odwagi w realizacji charyzmatu swojej rodziny zakonnej. Modlimy się także dla nich o nowe i święte powołania. Oni zaś w tym dniu odnawiając śluby zakonne jeszcze bardziej upodabniają się do Chrystusa Oblubieńca, któremu dobrowolnie ofiarowali całe życie.
Obserwując życie zakonników, ludzie często zadają sobie pytanie, dlaczego młody, przystojny i zdolny chłopiec czy też śliczna i utalentowana dziewczyna, zamiast wstępować w związek małżeński ślubują czystość aż do śmierci i całkowicie rezygnują z przyjemności cielesnych; zamiast się bogacić, ślubują ubóstwo; zamiast narzucać swoją wolę innym, ślubują posłuszeństwo. Nie upośledzeni przez naturę, nie odrzuceni przez świat, nie zawiedzeni w miłości, nie załamani życiowymi porażkami, przez nikogo nie przymuszeni, po dokładnym przemyśleniu sprawy decydują się złożyć śluby zakonne.
Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy sięgnąć do korzeni życia zakonnego, które zgodnie z nauczaniem Sługi Bożego Ojca Świętego Jana Pawła II zawartym w Adhortacji apostolskiej Vita consecrata znajduje swoje źródło w życiu Trójcy Świętej i wynika z ustanowienia Bożego. W Ewangelii według św. Mateusza (Mt 19,16-21) opisane jest spotkanie Jezusa z młodzieńcem, który zadaje pytanie: Co dobrego mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne? Jezus proponuje mu dwie drogi: jedną ogólną i obowiązującą wszystkich ludzi, która polega na wypełnianiu przykazań, oraz drugą – drogę rad ewangelicznych, wskazaną dla tych, którzy pragną już na tym świecie osiągnąć doskonałość w życiu duchowym: Jeśli chcesz osiągnąć życie, zachowaj przykazania (…) Jeśli zaś chcesz być doskonały, idź sprzedaj, co posiadasz i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną”(Mt 19,16-21). Podobny sens posiada nauka Jezusa w czasie dyskusji z apostołami na temat nierozerwalności małżeństwa. Apostołowie zauważają, że w takim wypadku „nie warto się żenić”(Mt19,10). Wtedy Chrystus im wyjaśnia: Nie wszyscy to pojmują, lecz tylko ci, którym to jest dane. Bo są niezdatni do małżeństwa, którzy z łona matki takimi się urodzili; i są niezdatni do małżeństwa, których ludzie takimi uczynili; a są i tacy bezżenni, którzy dla królestwa niebieskiego sami zostali bezżenni. Kto może pojąć niech pojmuje (Mt 19,11-12). Powyższe wypowiedzi Jezusa sięgają nie tylko do korzeni życia zakonnego, ale stanowią także uzasadnienie składanych przez zakonników ślubów ubóstwa i czystości. Natomiast trzeci ze ślubów tj. ślub posłuszeństwa ma swoje uzasadnienie w wypowiedzi Chrystusa: Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje”(Mt16,24), oraz w postawie Jego uniżenia się i posłuszeństwa aż do śmierci krzyżowej (por.Flp 2,8).
Po dokonaniu powyższych wstępnych analiz biblijnych dotyczących genezy życia zakonnego możemy teraz dokładniej określić, czym ono jest w swojej istocie. Z pomocą przychodzi nam św. Tomasz z Akwinu, który w swoim dziele Summa theologica podkreśla, że zakonnikami nazywają się ci, którzy całkowicie poświęcili się służbie Bożej i oddają się Bogu niejako na całopalną ofiarę (S.th.II-II, 186,1).Możemy więc w zewnętrznej strukturze życia zakonnego wyróżnić następujące elementy: konsekrację, czyli poświęcenie się Bogu, całkowite ofiarę z siebie, dążenie do doskonałości, śluby zakonne, reguły i konstytucje zaaprobowane przez Kościół, oraz życie wspólne.
Konsekracja oznacza, że zakonnik wyłącznie i całkowicie należy do Boga i dlatego zobowiązuje się aby wszystkie swoje siły i czas poświęcić na służbę Bogu. Następuje ona w czasie uroczystego złożenia przez niego ślubów, czyli profesji zakonnej.
Ślub ubóstwa jest wyrzeczeniem się dóbr materialnych, aby pełniej posiadać Boga. Zakonnik wypełnia go najpierw na sposób zewnętrzny poprzez to, że wszystko czymkolwiek dysponuje w swojej posłudze zakonnej nie jest jego własnością, lecz zgromadzenia zakonnego, do którego należy. Tylko za zgodą przełożonych zakonnych może w odpowiedni sposób z nich korzystać. Następnie na sposób wewnętrzny, czyli duchowy, poprzez to, że nie on posiada w sobie żadnego przywiązania do jakiejkolwiek rzeczy materialnej. Dobrowolne wyrzeczenie się wszelkiej własności jest aktem miłości i zawierzenia Jezusowi i Jego obietnicy, że niczego nie braknie tym, którzy najpierw szukają królestwa Bożego. W ten sposób ślub ubóstwa ułatwia zakonnikowi pogłębiać zażyłość z Bogiem.
Ślub czystości to wyrzeczenie się ludzkiej, zmysłowej miłości, aby w pełni włączyć się w miłość Boga. Wyrzeczenie się więc małżeństwa oraz wszelkiej przyjemności seksualnej nie jest jakimś okaleczeniem człowieka, ale darem miłości dla Boga i dlatego wnosi do duszy wielki pokój i radość. Daje zakonnikowi całkowitą wolność w oddawaniu się Bogu i spalaniu się dla Niego. Osoby ślubujące czystość także bardzo chętnie służą bliźnim, spełniając uczynki miłosierne co do duszy i do ciała. Prowadzą zakłady charytatywne, starają się pomagać cierpiącym w szpitalach, opiekują się dziećmi sierotami, pielęgnują ludzi chorych i starszych, samotnych i opuszczonych. To wszystko wypełniają z wielką miłością, często z postawą heroizmu, gdyż w cierpiących braciach i siostrach widzą samego Chrystusa, któremu oddały całe swoje życie. W ten sposób skutecznie przyczyniają się do rozszerzania się chwały Bożej i do osobistej świętości.
Ślub posłuszeństwa, to rezygnacja z własnej woli, aby wypełniać tylko wolę Bożą. Jest poddaniem się prawowitym przełożonym we wszystkim co rozkażą zgodnie z regułami i konstytucjami danego zakonu. Oddając swoją wolność do dyspozycji przełożonych, którymi posługuje się Bóg, zakonnik czyni to w duchu posłuszeństwa Chrystusa swojemu Ojcu. W tym ślubie człowiek składa Bogu w ofierze największe swoje dobra jakimi są wolność i wola. Stawia do dyspozycji przełożonych swoje siły i zdolności nie po to, aby je zniszczyć lub okaleczyć, lecz aby je lepiej wykorzystać w pracy dla chwały Bożej i pożytku ludzi, zgodnie z realizowanym charyzmatem swojego zgromadzenia.
Wypełnianie poszczególnych ślubów zakonnych jako wyraz konsekracji i osobistej ofiary złożonej Bogu przez zakonnika, realizacja charyzmatu danego zgromadzenia wynikającego z ducha ewangelicznego, dynamizm duchowy i apostolski, miejsce i rola zakonu w Kościele powszechnym itp. są ujęte w odpowiednie ramy i zawarte w regułach i konstytucjach zakonu. Reguła także określa szczegóły życia osoby zakonnej tak aby jej całe życie było pełnieniem posłuszeństwa i praktyką miłości Boga i bliźniego. Reguły ułożone przez założycieli i zatwierdzone przez Stolicę Apostolską są sukcesywnie przekazywane kolejnym pokoleniom zakonu i stoją na straży ducha i charyzmatu każdej wspólnoty zakonnej. Reguła pozwala łatwiej poznać i wypełniać wolę Bożą i dlatego stanowi pewną drogę do świętości. Reguły różnią się między sobą w zależności od tego, czy jest to zakon o charakterze czynnym czy też kontemplacyjnym i jaki realizuje charyzmat wyznaczony przez swojego założyciela.
Kolejnym, istotnym elementem stanu zakonnego jest życie wspólnotowe. Pod tym pojęciem rozumiemy braterskie współżycie w jednym domu zakonnym pod kierunkiem przełożonego przy zachowaniu tej samej reguły i przy korzystaniu ze wspólnych środków uświęcenia i utrzymania. Zgodnie z regulaminem danej rodziny zakonnej, zakonnicy codziennie zbierają się na wspólne modlitwy, podejmują różne umartwienia i praktyki pokutne, dzielą się swoimi radościami i trudnościami podczas rekreacji i innych spotkań, wspólnie podejmują prace apostolskie i duszpasterskie, wzajemnie sobie we wszystkim pomagają. Wspólnota zakonna w ten sposób staje się społecznością ludzi modlących się i wielbiących Boga, dążącą do osiągnięcia doskonałości chrześcijańskiej.
Mówiąc dziś o życiu zakonnym, nie sposób dziś do końca wymienić wszystkich dzieł charytatywnych i apostolskich jakie wypełniały i wypełniają dziś zakony. Ile natrudzili się w kuchni, w zakrystii, w ogrodzie, przy warsztacie…. często nie zauważani i nie wynagradzani po ludzku. Nikt nie może policzyć, ile wygłosili kazań, przeprowadzili misji i rekolekcji! Ilu wyspowiadali ludzi! Ile dzieci i młodzieży objęli systematyczną katechizacją! Ile wkładu wnieśli w rozwój kultury i nauki danego kraju! Ile rodzin uratowali przed ich rozpadem! Ilu dzieciom nienarodzonym uratowali życie! Ilu ludzi doprowadzili do zbawienia! Ile wybudowali kościołów i kaplic, domów katechetycznych! Dziś szczególnie Kościół potrzebuje życia zakonnego. Może z okazji obecnego dnia życia konsekrowanego warto sobie to uświadomiś i z życzliwością i wdzięcznością odnosię się do zakonników i zakonnic pracujących w naszej grodzieńskiej diecezji.
Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy sięgnąć do korzeni życia zakonnego, które zgodnie z nauczaniem Sługi Bożego Ojca Świętego Jana Pawła II zawartym w Adhortacji apostolskiej Vita consecrata znajduje swoje źródło w życiu Trójcy Świętej i wynika z ustanowienia Bożego. W Ewangelii według św. Mateusza (Mt 19,16-21) opisane jest spotkanie Jezusa z młodzieńcem, który zadaje pytanie: Co dobrego mam czynić, aby osiągnąć życie wieczne? Jezus proponuje mu dwie drogi: jedną ogólną i obowiązującą wszystkich ludzi, która polega na wypełnianiu przykazań, oraz drugą – drogę rad ewangelicznych, wskazaną dla tych, którzy pragną już na tym świecie osiągnąć doskonałość w życiu duchowym: Jeśli chcesz osiągnąć życie, zachowaj przykazania (…) Jeśli zaś chcesz być doskonały, idź sprzedaj, co posiadasz i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie. Potem przyjdź i chodź za Mną”(Mt 19,16-21). Podobny sens posiada nauka Jezusa w czasie dyskusji z apostołami na temat nierozerwalności małżeństwa. Apostołowie zauważają, że w takim wypadku „nie warto się żenić”(Mt19,10). Wtedy Chrystus im wyjaśnia: Nie wszyscy to pojmują, lecz tylko ci, którym to jest dane. Bo są niezdatni do małżeństwa, którzy z łona matki takimi się urodzili; i są niezdatni do małżeństwa, których ludzie takimi uczynili; a są i tacy bezżenni, którzy dla królestwa niebieskiego sami zostali bezżenni. Kto może pojąć niech pojmuje (Mt 19,11-12). Powyższe wypowiedzi Jezusa sięgają nie tylko do korzeni życia zakonnego, ale stanowią także uzasadnienie składanych przez zakonników ślubów ubóstwa i czystości. Natomiast trzeci ze ślubów tj. ślub posłuszeństwa ma swoje uzasadnienie w wypowiedzi Chrystusa: Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje”(Mt16,24), oraz w postawie Jego uniżenia się i posłuszeństwa aż do śmierci krzyżowej (por.Flp 2,8).
Po dokonaniu powyższych wstępnych analiz biblijnych dotyczących genezy życia zakonnego możemy teraz dokładniej określić, czym ono jest w swojej istocie. Z pomocą przychodzi nam św. Tomasz z Akwinu, który w swoim dziele Summa theologica podkreśla, że zakonnikami nazywają się ci, którzy całkowicie poświęcili się służbie Bożej i oddają się Bogu niejako na całopalną ofiarę (S.th.II-II, 186,1).Możemy więc w zewnętrznej strukturze życia zakonnego wyróżnić następujące elementy: konsekrację, czyli poświęcenie się Bogu, całkowite ofiarę z siebie, dążenie do doskonałości, śluby zakonne, reguły i konstytucje zaaprobowane przez Kościół, oraz życie wspólne.
Konsekracja oznacza, że zakonnik wyłącznie i całkowicie należy do Boga i dlatego zobowiązuje się aby wszystkie swoje siły i czas poświęcić na służbę Bogu. Następuje ona w czasie uroczystego złożenia przez niego ślubów, czyli profesji zakonnej.
Ślub ubóstwa jest wyrzeczeniem się dóbr materialnych, aby pełniej posiadać Boga. Zakonnik wypełnia go najpierw na sposób zewnętrzny poprzez to, że wszystko czymkolwiek dysponuje w swojej posłudze zakonnej nie jest jego własnością, lecz zgromadzenia zakonnego, do którego należy. Tylko za zgodą przełożonych zakonnych może w odpowiedni sposób z nich korzystać. Następnie na sposób wewnętrzny, czyli duchowy, poprzez to, że nie on posiada w sobie żadnego przywiązania do jakiejkolwiek rzeczy materialnej. Dobrowolne wyrzeczenie się wszelkiej własności jest aktem miłości i zawierzenia Jezusowi i Jego obietnicy, że niczego nie braknie tym, którzy najpierw szukają królestwa Bożego. W ten sposób ślub ubóstwa ułatwia zakonnikowi pogłębiać zażyłość z Bogiem.
Ślub czystości to wyrzeczenie się ludzkiej, zmysłowej miłości, aby w pełni włączyć się w miłość Boga. Wyrzeczenie się więc małżeństwa oraz wszelkiej przyjemności seksualnej nie jest jakimś okaleczeniem człowieka, ale darem miłości dla Boga i dlatego wnosi do duszy wielki pokój i radość. Daje zakonnikowi całkowitą wolność w oddawaniu się Bogu i spalaniu się dla Niego. Osoby ślubujące czystość także bardzo chętnie służą bliźnim, spełniając uczynki miłosierne co do duszy i do ciała. Prowadzą zakłady charytatywne, starają się pomagać cierpiącym w szpitalach, opiekują się dziećmi sierotami, pielęgnują ludzi chorych i starszych, samotnych i opuszczonych. To wszystko wypełniają z wielką miłością, często z postawą heroizmu, gdyż w cierpiących braciach i siostrach widzą samego Chrystusa, któremu oddały całe swoje życie. W ten sposób skutecznie przyczyniają się do rozszerzania się chwały Bożej i do osobistej świętości.
Ślub posłuszeństwa, to rezygnacja z własnej woli, aby wypełniać tylko wolę Bożą. Jest poddaniem się prawowitym przełożonym we wszystkim co rozkażą zgodnie z regułami i konstytucjami danego zakonu. Oddając swoją wolność do dyspozycji przełożonych, którymi posługuje się Bóg, zakonnik czyni to w duchu posłuszeństwa Chrystusa swojemu Ojcu. W tym ślubie człowiek składa Bogu w ofierze największe swoje dobra jakimi są wolność i wola. Stawia do dyspozycji przełożonych swoje siły i zdolności nie po to, aby je zniszczyć lub okaleczyć, lecz aby je lepiej wykorzystać w pracy dla chwały Bożej i pożytku ludzi, zgodnie z realizowanym charyzmatem swojego zgromadzenia.
Wypełnianie poszczególnych ślubów zakonnych jako wyraz konsekracji i osobistej ofiary złożonej Bogu przez zakonnika, realizacja charyzmatu danego zgromadzenia wynikającego z ducha ewangelicznego, dynamizm duchowy i apostolski, miejsce i rola zakonu w Kościele powszechnym itp. są ujęte w odpowiednie ramy i zawarte w regułach i konstytucjach zakonu. Reguła także określa szczegóły życia osoby zakonnej tak aby jej całe życie było pełnieniem posłuszeństwa i praktyką miłości Boga i bliźniego. Reguły ułożone przez założycieli i zatwierdzone przez Stolicę Apostolską są sukcesywnie przekazywane kolejnym pokoleniom zakonu i stoją na straży ducha i charyzmatu każdej wspólnoty zakonnej. Reguła pozwala łatwiej poznać i wypełniać wolę Bożą i dlatego stanowi pewną drogę do świętości. Reguły różnią się między sobą w zależności od tego, czy jest to zakon o charakterze czynnym czy też kontemplacyjnym i jaki realizuje charyzmat wyznaczony przez swojego założyciela.
Kolejnym, istotnym elementem stanu zakonnego jest życie wspólnotowe. Pod tym pojęciem rozumiemy braterskie współżycie w jednym domu zakonnym pod kierunkiem przełożonego przy zachowaniu tej samej reguły i przy korzystaniu ze wspólnych środków uświęcenia i utrzymania. Zgodnie z regulaminem danej rodziny zakonnej, zakonnicy codziennie zbierają się na wspólne modlitwy, podejmują różne umartwienia i praktyki pokutne, dzielą się swoimi radościami i trudnościami podczas rekreacji i innych spotkań, wspólnie podejmują prace apostolskie i duszpasterskie, wzajemnie sobie we wszystkim pomagają. Wspólnota zakonna w ten sposób staje się społecznością ludzi modlących się i wielbiących Boga, dążącą do osiągnięcia doskonałości chrześcijańskiej.
Mówiąc dziś o życiu zakonnym, nie sposób dziś do końca wymienić wszystkich dzieł charytatywnych i apostolskich jakie wypełniały i wypełniają dziś zakony. Ile natrudzili się w kuchni, w zakrystii, w ogrodzie, przy warsztacie…. często nie zauważani i nie wynagradzani po ludzku. Nikt nie może policzyć, ile wygłosili kazań, przeprowadzili misji i rekolekcji! Ilu wyspowiadali ludzi! Ile dzieci i młodzieży objęli systematyczną katechizacją! Ile wkładu wnieśli w rozwój kultury i nauki danego kraju! Ile rodzin uratowali przed ich rozpadem! Ilu dzieciom nienarodzonym uratowali życie! Ilu ludzi doprowadzili do zbawienia! Ile wybudowali kościołów i kaplic, domów katechetycznych! Dziś szczególnie Kościół potrzebuje życia zakonnego. Może z okazji obecnego dnia życia konsekrowanego warto sobie to uświadomiś i z życzliwością i wdzięcznością odnosię się do zakonników i zakonnic pracujących w naszej grodzieńskiej diecezji.
O. dr Andrzej Szczupał CSsR